ΛΕΞΙΠΕΝΙΑ

Με τον όρο «λεξιπενία» εννοούμε το φαινόμενο κατά το οποίο τα άτομα χρησιμοποιούν στον προφορικό ή γραπτό τους λόγο υπερβολικά περιορισμένο λεξιλόγιο.

Η καθημερινή πραγματικότητα επιβεβαιώνει πως η γλώσσα μας καθημερι­νά συρρικνώνεται, απλουστεύεται επικίνδυνα, χρησιμοποιείται συνθηματικά, νοθεύεται με ξένες λέξεις και μεγάλο  μέρος του λαού μας αδυνατεί να εκφράσει με ακρίβεια, σαφήνεια και πληρότητα τις απόψεις του. Το φαινόμενο παρατη­ρείται ιδιαίτερα στον τρόπο έκφρασης ενός μέρους της νεολαίας, αλλά και στην αδυναμία της να κατανοήσει εύκολα ένα νεοελληνικό κείμενο. Η κατάσταση δεν είναι ακόμα ιδιαίτερα ανησυχητική, αλλά επιβάλλεται να επισημανθούν τα αίτια και να ληφθούν μέτρα για τον περιορισμό του φαινομένου.

α. Αίτια

Τα αίτια που δημιουργούν το φαινόμενο της λεξιπενίας ή της γλωσσικής πε­νίας, όπως συνηθέστερα λέγεται, είναι πολλά και αποτελούν κίνδυνο για τη γλώσσα μας. Επισημαίνουμε τα κυριότερα:

*  Η οικογένεια. Δε δίνει τη δέουσα σημασία για τη γλωσσική αγωγή των παιδιών. Οι νέοι μιμούνται εύκολα και εθίζονται από μικρή ηλικία σ' έναν ορι­σμένο κώδικα επικοινωνίας. Πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτού του κώ­δικα παίζει η οικογένεια. Στη χώρα μας πολλές οικογένειες είναι αναλφάβητες, με αποτέλεσμα να μην παρέχουν γλωσσική αγωγή στα παιδιά τους.

* Η Εκπαίδευση. Το σχολείο δε βοηθάει στην εκμάθηση και «βίωση» της γλώσσας γιατί:

— Προωθεί την απομνημονευτική μάθηση, με αποτέλεσμα να μη διευκολύ­νεται η ανάπτυξη της κρίσης και της σκέψης και να καθίσταται αδύνατη η βίω­ση του εννοιολογικού περιεχομένου των λέξεων.

— Η γλώσσα δε διδάσκεται με τον κατάλληλο τρόπο. Γίνονται συνεχείς πει­ραματισμοί. Οι εκπαιδευτικοί δεν είναι επαρκώς ενημερωμένοι σχετικά με τον τρόπο διδασκαλίας της γλώσσας.

— Τα κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας δε διδάσκονται με τέτοιο τρό­πο, ώστε οι μαθητές να χαίρονται το ύφος τους και να απολαμβάνουν τους αστείρευτους χυμούς της γλώσσας μας,

— Η έλλειψη ενιαίας εκπαιδευτικής πολιτικής οδηγεί σε συχνές εκπαιδευτι­κές μεταρρυθμίσεις. Κάθε φορά που αλλάζει η κυβέρνηση έχουμε και αλλαγές

στην εκπαίδευση. Διάφοροι κομματικοί «φωστήρες» γίνονται μαθητευόμενοι μάγοι στα θέματα της παιδείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της προχειρότη­τας με την οποία οι κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τα θέματα παιδείας είναι η κα­τάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων Ελληνικών από το πρωτότυπο στο Γυ­μνάσιο και η επαναφορά τους μόλις άλλαξε η κυβέρνηση που νομοθέτησε την κατάργηση.

— Η αποκοπή των νέων από την αρχαία ελληνική γλωσσική παράδοση. Μ' αυτό τον τρόπο χάνεται η γλωσσική συνέχεια, η εξελικτική πορεία της γλώσσας και ο λόγος γίνεται φτωχότερος. Η κατάργηση των αρχαίων Ελληνικών για με­γάλο χρονικό διάστημα από τα Γυμνάσια είχε αρνητικές επιδράσεις στη γλώσσα μας. Τα αρχαία Ελληνικά αποτελούν τη μήτρα της νεοελληνικής μας γλώσσας και είναι σφάλμα η «μουσειοποίησή» τους.

— Η διγλωσσία που βασάνιζε τις παλαιότερες γενιές έχει και σήμερα τον αντίκτυπο της.

* Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης: τηλεόραση, ραδιόφωνο, ημερήσιος τύπος και διάφορα έντυπα.

— Πολλοί δημοσιογράφοι δε γνωρίζουν την ορθή χρήση της γλώσσας και με τη γλωσσική τους ασυναρτησία και ασυδοσία συντελούν στη διαστροφή του γλωσσικού αισθητηρίου τιον θεατών, ακροατών ή αναγνωστών. Η γλωσσική τους ένδεια, η θήρευση της εντυπωσιακής αλλά όχι και κυριολεκτούσας έκφρασης, η κενολογία, η κενοσοφία και η χρήση ξένων γλωσσικών στοιχείων έχουν ως συνέπεια την υποβάθμιση και αλλοίωση της γλώσσας.

— Η τηλεόραση προωθεί την εικόνα σε βάρος του λόγου. Πολλές φορές μά­λιστα προβάλλει ξένες ταινίες μεταγλωττισμένες με κακοποιημένα Ελληνικά.

—  Ο τύπος αναπτύσσει τα θέματα του με απαράδεκτο, πολλές φορές, εκφραστικό ένδυμα. Οι ακυριολεξίες, οι περιττολογίες, οι πλατειασμοί, οι ξένες λέξεις, οι βαρβαρισμοί και οι σολοικισμοί αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά πολλών δημοσιευμάτων.

—  Η διαφήμιση. Η γλώσσα της διαφήμισης προσπαθεί να εντυπωσιάσει παραποιώντας και ακρωτηριάζοντας τον ορθό λόγο. θέλει να ξαφνιάσει, να προσελκύσει, να εντυπωσιάσει, παρά να πει.

* Η βαθιά κρίση που διέρχεται η κοινωνία μας σε πολλούς τομείς και ιδιαί­τερα στον ηθικό τομέα και στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων έχει αντί­κτυπο και στη γλώσσα. Η αστικοποίηση, η έλλειψη επικοινωνίας, η εσωστρέφεια, η απομόνωση, η έλλειψη ευαισθησίας και η αλλοτρίωση υποβάθμισαν τη γλώσσα, γιατί χρησιμοποιείται πια ελάχιστα. Τα επίθετα όλο και περιορίζονται και καταντά η γλωσσική έκφραση τυπική, επιδερμική, αφυδατομμένη, άχρωμη, ήχος χωρίς ουσιαστικό σημαινόμενο.

* Η πολιτιστική αλλοτρίωση. Οι άνθρωποι ελάχιστα ενδιαφέρονται για πο­λιτιστικά θέματα. Η καταναλωτική μανία δεν αφήνει περιθώρια για ενασχόληση με θέματα λόγου και τέχνης.

* Οι Νεοέλληνες δε διαβάζουν. Προτιμούν την εικόνα και τον ήχο.

■' Ο τρόπος ψυχαγωγίας σήμερα δεν ευνοεί την καλλιέργεια του λόγου. Οι καφετέριες . τα «μπαρ», οι «ντίσκο» και τα ηλεκτρονικά παιγνίδια, που αποτε­λούν χώρους και τρόπους ψυχαχιογίας των περισσότερων νέων, δεν προσφέ­ρονται για διάλογο και ουσιαστική επικοινωνία.

* Η ξενομανία, που διακρίνει το λαό μας, ευνοεί την εισροή πολλών ξένων λέξεων στο λεξιλόγιο μας. Μ' αυτό τον τρόπο χάνεται η εννοιολογική συνοχή του λόγου και αλλοιώνεται επικίνδυνα η γλώσσα. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας και το γεγονός ότι η χώρα μας βρίσκεται στο σταυροδρόμι μεταξύ Ανατο­λής και Δύσης, Βορρά και Νότου, τότε εύκολα αντιλαμβανόμαστε τις επήρειες που δεχόμαστε στη γλώσσα μας από τον τουρισμό, το εμπόριο και τις άλλες σχέ­σεις με τους διάφορους λαούς.

* Η επικράτηση της τεχνολογίας επέβαλε και τους όρους της. Οι τεχνικοί όροι αμεταγλώττιστοι εισέβαλαν και εισβάλλουν στη χώρα μας.

* Το πολιτικό - κομματικό λεξιλόγιο, η λεγόμενη ξύλινη γλώσσα των πολι­τικών. Η επιδίωξη της πειθούς με κάθε τρόπο φαλκιδεύει το εννοιολογικό περιε­χόμενο των λέξεων. Οι σοφιστείες των κομματικών εκπροσώπων παραποιούν το νόημα των λέξεων, για να εξυπηρετήσουν τις σκοπιμότητες τους.

* Τα αρκτικόλεξα, δηλαδή τα αρχικά τιον λέξεων και τα παράγωγα τους, όπως π.χ. από τα αρκτικόλεξα Δ.Ε.Η, Ο.Τ.Ε και Ι.Κ.Α. έχουμε τα δεητζής, οτε-τξής και ικατζής.

* Το λεξιλόγιο των περιθωριακών, καθώς και το «αργκό» λεξιλόγιο συντε­λούν στο αδυνάτισμα, στον εκφυλισμό και στην αποδιοργάνωση του λόγου.

* Η έλλειψη ευαισθησίας και αγάπης προς τη γλώσσα, καθώς και η έλλει­ψη συνειδητοποίησης πως γλώσσα και έθνος είναι έννοιες αλληλένδετες και αλ­ληλεξαρτώμενες. Ο Νεοέλληνας δε «γρηγορεί» για τη γλώσσα του, γι' αυτό πα­ρουσιάζεται ακόμα και το θλιβερό φαινόμενο να «ξενοποιεί» ελληνικές λέξεις. Το πλαστικό γίνεται πλασχίκ, το πρόγραμμα πρόγκραμ, η Ελένη Ελεν και η Βι­βή Βίβιαν, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Γ. Θωμόπουλος.

β. Τι πρέπει να γίνει

Η άρση των αιτίων αποτελεί και τη θεραπεία του φαινομένου. Ειδικότερα:

* Η οικογένεια να φροντίζει για την ορθή γλωσσική αγωγή των νέων.

* Η Πολιτεία να ενδιαφερθεί για:

- Την ορθή διδασκαλία της γλώσσας στην ενιαία της μορφή. -Την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.

-Τη δημιουργία δανειστικών βιβλιοθηκών σ' όλη τη χώρα και την οικονομι­κή ενίσχυση των νέων για αγορά βιβλίων και παρακολούθηση εκδηλώσεων λο­γού και τέχνης.

- Τη συγκρότηση Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας, που θα εισηγείται εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, όταν αυτές επιβάλλονται και όχι όταν αλλάζουν οι κυβερνήσεις .

— Τη δημιουργία επιτροπής μεταγλώττισης ξένων λέξεων και, ιδιαίτερα, των τεχνικών όρων. Να δημιουργηθεί ένα «τελωνείο γλώσσας», όπως παραστατικά και εύστοχα πρότεινε σύγχρονος διανοητής.

*  Η εξυγίανση των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Η γλώσσα να χρησιμο­ποιείται ορθά. Να υπάρχει ειδική επιτροπή, που θα ελέγχει από γλωσσική άπο­νη τα κείμενα των δελτίων ειδήσεων, για ν' αποφεύγονται οι βαρβαρισμοί και οι σολοικισμοί. Η ορθή χρήση της γλώσσας θα πρέπει να συμπεριληφθεί ως διάτα­ξη στον κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

* Η πνευματική ηγεσία της χώρας με ειδικές εκπομπές από τα μέσα μαζι­κής ενημέρωσης να παρουσιάζει ορθά και επιμελημένα τον τρόπο έκφρασης.

* Συνειδητοποίηση της αξίας της γλώσσας για τη διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας. Από τη συνειδητοποίηση αυτί] θα προβάλει ως πρωταρχικό χρέος μας η επαγρύπνηση για τη διαφύλαξη της ακεραιότητας της.

*  Αποβολή συμπλεγμάτων, ξενομανίας και πιθηκισμού. Οι Νεοέλληνες οφείλουν ν' αποκτήσουν αυτοπεποίθηση και να αντιληφθούν ότι η γλώσσα μας αποτελεί το υπόβαθρο του ευρωπαϊκού πνευματικού πολιτισμού και η χρήση ξένων λέξεων δεν αποτελεί στοιχείο αναβάθμισης μας. Φυσικά απόλυτη καθα­ρότητα γλώσσας δεν μπορεί να υπάρξει, γιατί οι λαοί και οι πολιτισμοί αλληλοεπηρεάζονται, αλλά οι επήρειες θα πρέπει να έχουν κάποιο όριο ασφάλειας.

* Επαναπροσδιορισμός αξιών. Η αποβολή της καταναλωτικής νοοτροπίας και του υλικού ευδαιμονισμού θα μας δώσει τη δυνατότητα να εκμεταλλευτού­με ορθά τον ελεύθερο χρόνο και να συνάψουμε ορθές διαπροσωπικές σχέσεις. Μ' αυτό τον τρόπο θα καλλιεργήσουμε το διάλογο, θα ξαναβρούμε τη χαμένη μας ευαισθησία και μαζί μ' αυτή θα ξανάρθουν στα χείλη μας επίθετα και ου­σιαστικά βγαλμένα από τα βάθη της καρδιάς μας. που τα είχαμε λησμονήσει.